Çocuklar, yiyecek, barınma, ulaşım ve tıbbi bakımlarını sağlamak için diğerlerine bağımlı olan nüfusun savunmasız bir kesimidir. Dünyanın dört bir yanındaki yüz milyonlarca çocuk, COVID-19 salgınının yayılmasını kontrol etmek için alınan önlemler nedeniyle, kötü muamele, cinsiyete dayalı şiddet, sömürü, sosyal dışlanma ve ihmal olmak üzere güvenlik ve refahlarına yönelik artan tehditlerle karşı karşıya kalabilir.
Birkaç ay içinde, COVID-19 çocukların ve ailelerin hayatlarını baş aşağı etti. Okulların kapanması ve sokağa çıkma yasakları gibi gerekli olan önlemler maalesef ki çocukların rutinlerini ve destek sistemlerini de etkiledi. 2009 büyük H1N1 salgınlarını deneyimlemiş topluluklarda yapılan gözlemlerde okulların kapatılmasıyla çocukların evde yalnız kaldığı, öğünlerinin eksik verildiği ve eğitimlerinin devam etmediği not edilmiştir. Salgınların ruh sağlığı üzerindeki etkileri hakkında yeterli, etkili veri bulunmaktadır. Bununla birlikte, 2003 şiddetli akut solunum sendromu (SARS) salgınından elde edilen veriler, etkilenen topluluklarda yüksek düzeyde stresin varlığını göstermektedir.
Şiddetli bir salgın sırasında, önlem stratejilerinin çocuklar, ebeveynler ve diğer aile üyeleri arasında stres ve karışıklığa neden olması muhtemeldir. Ebeveynlerin çalışamaması, çocukların evde olması ve sevdiklerinin hasta olması durumunda aile stres düzeylerinin artması muhtemeldir. Bunun bazı çocukları şiddete ve psikososyal sıkıntılara karşı daha savunmasız bırakabileceği unutulmamalıdır. Özellikle kadınları ve kız çocuklarını göz ardı eden; toplumsal cinsiyet temelli ayrımcılıkları hesaba katmayan önemler cinsel istismar, şiddet ve çocuk evliliklerini artırabilir. Örneğin bu süreç içinde Çin’de kadınlara ve kız çocuklarına yönelik aile içi şiddet vakalarında önemli bir artış görülmüştür. 2014’ten 2016’ya kadar Batı Afrika’da Ebola virüsü hastalığının patlak vermesi sırasında kapalı kalan okullar; çocuk işçiliği, ihmal, cinsel istismar ve genç gebeliklerde ani artışlara katkıda bulundu. Sierra Leone’de, genç hamilelik vakaları salgın süresince iki katına çıktı.
Hastaneye yatışlar ebeveyn ve çocuk ayrımlarına yol açacak ve kendileri veya ebeveynlerinin yaşamları için korkabilecek çocuklar arasında daha fazla stres yaratabilecektir. Birçok çocuk, arkadaşlar ve aile üyeleri de dahil olmak üzere sevdiklerinizin ağır hastalığını veya kaybını yaşayabilir. Çocukların ve ailelerin ölümle başa çıkmalarına yardımcı olan cenaze törenleri veya destek/arkadaş grupları gibi ritüellerin iptali, iyileşme sürecini daha da zorlaştırabilir. Sosyal hizmet ajansları ve dini kurumlar (örneğin keder desteği ve pastoral danışmanlık, bakıcı desteği, çocuk istismarı önleme) tarafından sağlanabilen toplum destek hizmetleri için yüksek bir talep olması muhtemeldir.
Çocuk bakım merkezleri kapalıysa, temel toplum hizmetleri için çalışan veya burda gönüllü olan veya pozitif vaka olan ebeveynlerin, çocukları için farklı bakım kaynakları bulması gerekebilir. Bu kaynaklar güvenli, ücretsiz ve kaliteli bakım sağlamalıdır.
Bununla birlikte engelli çocuklar unutulmamalıdır. Bazı engelli çocuklar için gittikleri okul veya merkezler akademik ihtiyaçları dışında sağlık, fiziksel, sosyal, duygusal ve beslenme ihtiyaçlarını da karşılamaktadır. Okul aynı zamanda aile bireyleri için bir soluklanma imkanı sağlamakta, kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için bir zaman yaratmaktadır. Okul veya merkezlere gitmeyen çocuklar için sağlanması gereken bakım hizmetleri/bakıcılar bu süreçte görevlerini yerine getiremeyebilirler. Bu da aile bireyleri için ek stres yaratan bir faktör olabilir ve engelli çocuk için ihmal ve suiistimal riskini artırabilir. Geçen ay, Çin’de engelli bir birey bakıcısı karantinaya alındıktan ve ona ulaşamadığı, kendi günlük ihtiyaçlarını bağımsız bir şekilde yerine getiremediği için hayatını kaybetti.
Amerika’daki bazı eyaletlerin felaketler sırasında tıbbi bakımın nasıl sağlandığını detaylandıran Kriz Bakım Standartları protokolleri (Crisis Standards of Care protocols) bazı engelli grupların COVID-19 tedavilerinin reddedilmesine açıkça izin vermektedir. Engellilik savunucuları Sivil Haklar Ofisi’ne bu tür planlar konusunda şikayette bulundular ve rasyonel tıbbi bakımın federal engellilik hakları yasalarını ihlal ettiğini söylediler.
İnsani Yardım Faaliyetinde Çocukları Koruma İttifakı ve BM çocuk ajansı, hükümetlerin ve koruma yetkililerinin çocukların korunmasının aşağıdakiler de dahil olmak üzere somut adımlar atmalarını tavsiye etmektedir. Bunlar Türk Psikologlar Derneği’nin de önerdiği adımlarla birleştirilip aşağıdaki listede sergilenmektedir:
Sağlık, eğitim ve çocuk hizmetleri personeline cinsel sömürü ve istismarın önlenmesi ve endişelerin güvenli bir şekilde nasıl rapor edileceği de dahil olmak üzere COVID-19 ile ilgili çocuk koruma riskleri konusunda eğitim vermek;
İlk müdahaleyi yapanlara toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin açıklanması ve nasıl yönetecekleri konusunda eğitim vermek ve mağdurları desteklemek için sağlık hizmetleriyle işbirliği yapmak;
Çocuklar için mevcut olan sevk ve diğer destek hizmetleriyle ilgili bilgi paylaşımını artırmak;
Çocukları COVID-19 ile ilgili onları da etkileyen kararları alma süresine dahil etmek, söz hakkı vermek;
Çocuklara yönelik hane halkları ve koruyucu aileler de dahil olmak üzere geçici bakım merkezlerine ve ailelere, çocukları duygusal olarak desteklemek ve uygun öz-bakımla uğraşmak için hedefli destek sağlamak;
Gelir getirme olanakları etkilenen ailelere maddi ve maddi yardım sağlamak;
Çocuk-ailenin ayrılmasını önlemek için somut önlemler almak ve bir ebeveynin veya bakıcının yatarak ya da ölümü nedeniyle yeterli bakım olmadan yalnız bırakılan çocuklara destek sağlamak;
Hastalık kontrol önlemlerinde (din, dil, ırk, engel ayırmaksızın) TÜM çocukların korunmasına azami özen göstermek;
Mülteci çocukların bir an önce ebeveynleriyle birlikte güvenli alanlara ulaşımlarını sağlamak; hijyenik bir ortamda koruyucu, önleyici ve tedavi edici sağlık hizmetine erişimlerinin kolaylaştırmak;barınma ve beslenme gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak;
Hiçbir çocuk dışarıda kalmayacak şekilde planlama ve önceliklendirme yapmak.
Referanslar:
The coronavirus pandemic has brought out society’s alarming disregard for people with disabilities: https://theappeal.org/coronavirus-disabilities/?fbclid=IwAR3xR0157MlO8yGXHrIRXfCNisCo1NUb5HTxnYV0rIrh3nfjNDrwU5CvnKg
Preserving Our Freedom: Ending Institutionalization of People with Disabilities During and After Disasters, 2019,National Council On Disability: https://ncd.gov/sites/default/files/NCD_Preserving_Our_Freedom_508.pdf
Stevenson E et al, Pandemic Influenza Planning: Addressing the Needs of Children, Am J Public Health. 2009 Oct; 99(Suppl 2): S255–S260.
Türk Psikologlar Derneği: http://www.psikolog.org.tr/tr/haberler/www/yuzunuzu-cocuklara-donun-x902/
